CERN'in son 'keşfi', 'Tanrı' parçacığıyla 'fizik' yeniden hayatımıza girdi. Bu konuda Türkçeye çevrilen kitaplar kuantumu da, Einstein ve arkadaşlarını da, günlük hayatı da pek güzel anlatıyor. İşte bir seçki...
Solvay Konferansı nda. 1927. Einstein dan Heisenberg e, Curie den Lorentz e dönemin bilim insanları bir arada.
Hayatımda bir kitapta okuyup da unutamadığım en güzel pasaj, Einstein ve Bohr’un ünlü Solvay Konferansları’ndaki atışmaları ve birbirlerine problem üstüne problem üreterek sataşmaları üzerineydi. “Brüksel’deki en lüks otellerden birinde 1927’de toplanan 5. Solvay Konferansı’nın katılımcıları da en az otel kadar şıktı. Resmi kıyafet giyinmekten nefret eden Albert Einstein bile konferans için koyu renk takım giymiş, kravat takmıştı. Niels Bohr’un kuantum fiziğine dair kuşkuları artan Albert Einstein’ı ikna etmek için konuşması hazırdı, Einstein’ın da ünlü düşünce deneyleri. İlk raund çözümsüz kapandı ve 1930’daki konferansta Einstein E=mc2 formülünü kullanarak yeni bir düşünce deneyi ortaya attı. Bohr şok olmuştu. Çözümü bir türlü bulamıyordu. Eğer Einstein haklıysa bunun fiziğin sonu olacağını söylüyordu. İki rakibin kulübü terk edişi ise unutulmazdı: Einstein yüzünde alaycı bir gülümseme, heybetli bir şekilde sessizce yürüyor, Bohr ise son derece heyecanlı sanki Einstein’ı yakalamak için koşturuyormuş gibi görünüyordu.”
Ve en sonunda tartışma ‘Tanrı zar atar mı, atmaz mı’ya kadar gidiyordu. Bu, benim gibi fizik eğitimi alıp sonrasında bambaşka bir dünyaya açılan bir kişi için inanılmaz keyifli bir tartışmaydı. Ve fizikten hiç ayrılamadım.
İsviçre ’deki CERN laboratuarının son ‘keşfi’, ‘Tanrı’ parçacığıyla fizik yeniden sıradan insanların kapısından içeriye girdi. Herkes anlamlandırmaya ve bunun ne sonuç doğuracağını tartışmaya heveslendi. Bu heves sakın kırılmasın. Çünkü yayınevlerimiz bu hevesi büyütmek için yıllardan beri çalışıyor. Benim gibi fizik meraklıları için çevrilmiş kitaplar hayatı, kuantumu, deha Einstein’ı ve nicelerini hem günlük hayatları hem de kuramlarıyla anlamamıza yardımcı oluyor.
İşte size benim kitaplığımdan seçme hayatı anlama kılavuzları.
İZAFİYET TEORİSİ
Albert Einstein, Say Yayınları
Temel eserle başlamakta yarar var. Einstein 1916’da teoremini fizikle pek uğraşmamış ama “üniversiteye giriş sınavı için gereken eğitimi” almış herkese anlatma hedefiyle kitabı kaleme aldı. Kuramsal fiziğin fazla temeline inmez okurun “ayrıntılara boğulup ağaçlardan ormanı göremez” hale gelmesini istemediği için. Ancak biraz da sabır ister okurlarından çünkü konuya özgü güçlükleri okuyucudan saklamadığı için. Öklit ile başlayıp Newton ile devam eder formüllere de yer verir zaman zaman ama sonunda dediği çıkar: “Umarım kitap okuyucuya düşünce dolu birkaç nefis saat geçirtebilir.”
RASLANTI VE KAOS
David Ruelle, Tübitak Yayınları
Gelelim yakın dönem fizik tartışmalarına. Kaos teoremi, yeni sonuçları ve tartışmalara ışık tutmayı hedefleyen kitap sizi de evrenin oluşumunda yer almaya davet ediyor. Cinsiyet ve zekâya, beynin geliştirdiği algoritmalara uzanan kitapta zamanda yolculuk yapıp birkaç binyıl geriye gitmek de mümkün.
FİZİĞİN EVRİMİ
Albert Einstein, Leopold Infeld, Evrensel Basım Yayın
Einstein’ın yine okuru için kaygılandığı bir kitap daha... İnsan aklının dünyayı yöneten yasaları daha iyi anlamasına yardımcı olmayı isteyen Einstein ve çalışma arkadaşı Polonyalı fizikçi Infeld kuantum için şunu yazar: “Klasik fizikte olduğu gibi kuantum fiziğine dayanarak bir temel taneciğin konumunu ve hızını bildirmek ya da onun gelecekte izleyeceği yolu önceden söylemek olanaksızdır. Kuantum fiziği yasaları bireyler için değil kalabalıklar içindir.”
FİZİK VE FELSEFE
Werner Heisenberg, Belge Yayınları
İlk baskısını 1976’da yapan kitap Türkçe olarak kuantum teorisi ve felsefesi üzerine yayımlanan ilk kitap olma özelliğini taşıyor. Kitabın ilk kısmı kuantum kuramının teorisyenlerinden Heisenberg’in İskoçya’nın dört üniversitesinde İskoç yargıç A. Gifford’un anısına düzenlenen dizi konferanslarda verdiği derslerden oluşuyor. Heisenberg fiziğin atom silahları kullanmanın korkunç sonuçlar doğurduğunu ispatladığını vurgular ve ekler: “Bütün düşünce türlerine açık olan fizik eskisi yenisi başka başka tüm kültür geleneklerinin bir arada pek ala yaşayabilecekleri, düşünce ile eylem arasında yeni bir denge kurabilmek amacıyla pek çok insanın birlikte mücadele edebilme umudunu yaratıyor.” Kitabın ikinci kısmı ise Aydın Çubukçu’nun tanımıyla ‘Türk filozofu’ Yılmaz Öner’in kaleminden çıkma.
MATERYALİZM VE AMPİRYOKRİTİSİZM
V.I. Lenin, Sol Yayınları
Lenin bu kitabı Eylül 1908’de 1905 devriminin yenilgiye uğradığı ve oldukça karışık yıllarda kaleme aldı. Madde ve atom tartışmalarının doruğa çıktığı Lenin’e göre bazı fizikçilerin idealist felsefenin tuzağına düştüğü zamanlarda yazılan kitap Marksist felsefeyi bilimsel doğrularla açıklamayı hedefliyor.
FİZİK YASALARI ÜZERİNE
Richard Feynman, Tübitak Yayınları
Fizikçiler aslında matrak insanlardır savımı kanıtlayacak insanlardan biridir Feynman. Her ne kadar onun fizik kitabını üniversitede okuyup ilk yıl kalmış olsam da. Kilitli kasaları açma yeteneği olan ve bunu kullanıp gizli bir kuruluştaki kasayı açıp gizli evrakı çıkardıktan sonra yerine ‘bilin bakalım kim’ diye not yazıp bırakan da Feynman’dır, ders notlarından oluşan kitabının kapağına bongo davullarını çalarken fotoğrafını basan da. Bu kitap ise ABD ’de Cornell Üniversitesi’nde verdiği Messenger Konfedarsları’ndaki konuşmalarından oluşuyor. Yazılı bir metin olmadan kalabalık bir öğrenci grubuna konuşan Feynman kitabı “Hâlâ keşifler yapabildiğimiz bir çağda yaşadığımız için şanslıyız” diye bitirir.
MARIE CURIE
Françoise Balibar, Yapı Kredi Yayınları
Kadın olmanın bile zor olduğu yıllarda acaba bilim kadını nasıl olunur? İşte bu kitap bunun en acı yanıtını veriyor. Polonyalı yoksul bir genç kadın kocasıyla birlikte bir hangarda radyoaktiviteyi keşfetti ve Nobel ödülü alan ilk kadın oldu. Ama ne zamanki kocası öldü ve öğrencisiyle çalışmaya başladı işte o zaman paparazilerin kurbanı olmaktan kurtulamadı. Manşetlere çıkarıldı, sokak serserilerinin saldırısına uğradı.
URANYUM SAVAŞLARI
Amir D. Aczel, Alfa Yayınları
Hiroşima ve Nagazaki’yi yakıp yıkan binlerce insanı yokeden atom bombası nereden çıktı? Radyoaktivitenin keşfinden bunu atom bombasına dönüştürecek teknolojilerin keşfi, bilim insanlarının bu vahşetteki rolü... Hatta ilk kez 2005 yılında üzerindeki gizlilik kaldırılan ABD ’nin Japonya ’ya atmayı kararlaştırdığı atom bombası için yaptığı yazışmalar da kitapta yer alıyor. Teslim olmaya hazır Japonya ’ya ABD ’nin nasıl göz göre göre ‘hazır yapılmış’ olduğu için attığını okumak tüylerinizi diken diken edecek.
YANILIYORSUNUZ EINSTEIN
Harald Fritzsch, Metis Bilim
Fikir muhteşem. Newton, Einstein, Heisenberg ve Feynman’ı bir odaya koy tartıştır. Ancak tartışmayı yöneten kurmaca fizik profesörümüz gerçekten fizikçi! Ama kitabın en harikası kuantum konusunda kör cahil Newton’un anlama çabaları sırasında yönelttiği sorular ve Einstein’in fırlama yanıtları...
EINSTEIN
Jeremy Bernstein, Tübitak Yayınları
Einstein’in Belçika Kraliçesi ile olan ahbaplığını öğrenmek için bulunmaz nimet. Dostoyevski ve Tolstoy hayranı olduğunu bilmiyorsanız sakın kaçırmayın. Einstein’ın kuramını geliştirirkenki ruh halini, günlük yaşantısını ve mektuplaşmalarını da yansıtan kitap aynı zamanda onu tanıyanların ağzından Einstein anılarına da yer veriyor.
KUVANTUMU ANLAMAK
Barry Parker, Güncel Yayıncılık
Mikrodalganın, bilgisayarın, televizyonun ve günlük hayatta sürekli kullandığımız cihazların temelinde yatan ‘kuantumu anlamak’ için yazılmış basit ve bir o kadar da eğlenceli kitap. Kuantuma katkıda bulunan tüm bilim insanlarının geçit töreni ve hayat hikayeleri. İnsan daha ne isteyebilir ki?
BİLİMİN ÖNCÜLERİ
Cemal Yıldırım, Bilim ve Gelecek Kitaplığı
Bilim için inandıklarını söyledikleri için bazen yarı tanrı mertebesine çıkarılan çoğu kez de cezalandırılan bilim insanları bu kitapta buluşuyor. Arşimet’in kanunlarının Roma ’nın Arşimet’in kentini işgal etmesini nasıl 3 yıl engellediği, Galileo’nun Engizisyon mahkemelerinden çektikleri, Da Vinci’nin mekanik dalında ulaştığı sonuçlarla nasıl Galileo ve Newton’a yol gösterdiği bu kitapta.
Ve en sonunda tartışma ‘Tanrı zar atar mı, atmaz mı’ya kadar gidiyordu. Bu, benim gibi fizik eğitimi alıp sonrasında bambaşka bir dünyaya açılan bir kişi için inanılmaz keyifli bir tartışmaydı. Ve fizikten hiç ayrılamadım.
İsviçre ’deki CERN laboratuarının son ‘keşfi’, ‘Tanrı’ parçacığıyla fizik yeniden sıradan insanların kapısından içeriye girdi. Herkes anlamlandırmaya ve bunun ne sonuç doğuracağını tartışmaya heveslendi. Bu heves sakın kırılmasın. Çünkü yayınevlerimiz bu hevesi büyütmek için yıllardan beri çalışıyor. Benim gibi fizik meraklıları için çevrilmiş kitaplar hayatı, kuantumu, deha Einstein’ı ve nicelerini hem günlük hayatları hem de kuramlarıyla anlamamıza yardımcı oluyor.
İşte size benim kitaplığımdan seçme hayatı anlama kılavuzları.
İZAFİYET TEORİSİ
Albert Einstein, Say Yayınları
Temel eserle başlamakta yarar var. Einstein 1916’da teoremini fizikle pek uğraşmamış ama “üniversiteye giriş sınavı için gereken eğitimi” almış herkese anlatma hedefiyle kitabı kaleme aldı. Kuramsal fiziğin fazla temeline inmez okurun “ayrıntılara boğulup ağaçlardan ormanı göremez” hale gelmesini istemediği için. Ancak biraz da sabır ister okurlarından çünkü konuya özgü güçlükleri okuyucudan saklamadığı için. Öklit ile başlayıp Newton ile devam eder formüllere de yer verir zaman zaman ama sonunda dediği çıkar: “Umarım kitap okuyucuya düşünce dolu birkaç nefis saat geçirtebilir.”
RASLANTI VE KAOS
David Ruelle, Tübitak Yayınları
Gelelim yakın dönem fizik tartışmalarına. Kaos teoremi, yeni sonuçları ve tartışmalara ışık tutmayı hedefleyen kitap sizi de evrenin oluşumunda yer almaya davet ediyor. Cinsiyet ve zekâya, beynin geliştirdiği algoritmalara uzanan kitapta zamanda yolculuk yapıp birkaç binyıl geriye gitmek de mümkün.
FİZİĞİN EVRİMİ
Albert Einstein, Leopold Infeld, Evrensel Basım Yayın
Einstein’ın yine okuru için kaygılandığı bir kitap daha... İnsan aklının dünyayı yöneten yasaları daha iyi anlamasına yardımcı olmayı isteyen Einstein ve çalışma arkadaşı Polonyalı fizikçi Infeld kuantum için şunu yazar: “Klasik fizikte olduğu gibi kuantum fiziğine dayanarak bir temel taneciğin konumunu ve hızını bildirmek ya da onun gelecekte izleyeceği yolu önceden söylemek olanaksızdır. Kuantum fiziği yasaları bireyler için değil kalabalıklar içindir.”
FİZİK VE FELSEFE
Werner Heisenberg, Belge Yayınları
İlk baskısını 1976’da yapan kitap Türkçe olarak kuantum teorisi ve felsefesi üzerine yayımlanan ilk kitap olma özelliğini taşıyor. Kitabın ilk kısmı kuantum kuramının teorisyenlerinden Heisenberg’in İskoçya’nın dört üniversitesinde İskoç yargıç A. Gifford’un anısına düzenlenen dizi konferanslarda verdiği derslerden oluşuyor. Heisenberg fiziğin atom silahları kullanmanın korkunç sonuçlar doğurduğunu ispatladığını vurgular ve ekler: “Bütün düşünce türlerine açık olan fizik eskisi yenisi başka başka tüm kültür geleneklerinin bir arada pek ala yaşayabilecekleri, düşünce ile eylem arasında yeni bir denge kurabilmek amacıyla pek çok insanın birlikte mücadele edebilme umudunu yaratıyor.” Kitabın ikinci kısmı ise Aydın Çubukçu’nun tanımıyla ‘Türk filozofu’ Yılmaz Öner’in kaleminden çıkma.
MATERYALİZM VE AMPİRYOKRİTİSİZM
V.I. Lenin, Sol Yayınları
Lenin bu kitabı Eylül 1908’de 1905 devriminin yenilgiye uğradığı ve oldukça karışık yıllarda kaleme aldı. Madde ve atom tartışmalarının doruğa çıktığı Lenin’e göre bazı fizikçilerin idealist felsefenin tuzağına düştüğü zamanlarda yazılan kitap Marksist felsefeyi bilimsel doğrularla açıklamayı hedefliyor.
FİZİK YASALARI ÜZERİNE
Richard Feynman, Tübitak Yayınları
Fizikçiler aslında matrak insanlardır savımı kanıtlayacak insanlardan biridir Feynman. Her ne kadar onun fizik kitabını üniversitede okuyup ilk yıl kalmış olsam da. Kilitli kasaları açma yeteneği olan ve bunu kullanıp gizli bir kuruluştaki kasayı açıp gizli evrakı çıkardıktan sonra yerine ‘bilin bakalım kim’ diye not yazıp bırakan da Feynman’dır, ders notlarından oluşan kitabının kapağına bongo davullarını çalarken fotoğrafını basan da. Bu kitap ise ABD ’de Cornell Üniversitesi’nde verdiği Messenger Konfedarsları’ndaki konuşmalarından oluşuyor. Yazılı bir metin olmadan kalabalık bir öğrenci grubuna konuşan Feynman kitabı “Hâlâ keşifler yapabildiğimiz bir çağda yaşadığımız için şanslıyız” diye bitirir.
MARIE CURIE
Françoise Balibar, Yapı Kredi Yayınları
Kadın olmanın bile zor olduğu yıllarda acaba bilim kadını nasıl olunur? İşte bu kitap bunun en acı yanıtını veriyor. Polonyalı yoksul bir genç kadın kocasıyla birlikte bir hangarda radyoaktiviteyi keşfetti ve Nobel ödülü alan ilk kadın oldu. Ama ne zamanki kocası öldü ve öğrencisiyle çalışmaya başladı işte o zaman paparazilerin kurbanı olmaktan kurtulamadı. Manşetlere çıkarıldı, sokak serserilerinin saldırısına uğradı.
URANYUM SAVAŞLARI
Amir D. Aczel, Alfa Yayınları
Hiroşima ve Nagazaki’yi yakıp yıkan binlerce insanı yokeden atom bombası nereden çıktı? Radyoaktivitenin keşfinden bunu atom bombasına dönüştürecek teknolojilerin keşfi, bilim insanlarının bu vahşetteki rolü... Hatta ilk kez 2005 yılında üzerindeki gizlilik kaldırılan ABD ’nin Japonya ’ya atmayı kararlaştırdığı atom bombası için yaptığı yazışmalar da kitapta yer alıyor. Teslim olmaya hazır Japonya ’ya ABD ’nin nasıl göz göre göre ‘hazır yapılmış’ olduğu için attığını okumak tüylerinizi diken diken edecek.
YANILIYORSUNUZ EINSTEIN
Harald Fritzsch, Metis Bilim
Fikir muhteşem. Newton, Einstein, Heisenberg ve Feynman’ı bir odaya koy tartıştır. Ancak tartışmayı yöneten kurmaca fizik profesörümüz gerçekten fizikçi! Ama kitabın en harikası kuantum konusunda kör cahil Newton’un anlama çabaları sırasında yönelttiği sorular ve Einstein’in fırlama yanıtları...
EINSTEIN
Jeremy Bernstein, Tübitak Yayınları
Einstein’in Belçika Kraliçesi ile olan ahbaplığını öğrenmek için bulunmaz nimet. Dostoyevski ve Tolstoy hayranı olduğunu bilmiyorsanız sakın kaçırmayın. Einstein’ın kuramını geliştirirkenki ruh halini, günlük yaşantısını ve mektuplaşmalarını da yansıtan kitap aynı zamanda onu tanıyanların ağzından Einstein anılarına da yer veriyor.
KUVANTUMU ANLAMAK
Barry Parker, Güncel Yayıncılık
Mikrodalganın, bilgisayarın, televizyonun ve günlük hayatta sürekli kullandığımız cihazların temelinde yatan ‘kuantumu anlamak’ için yazılmış basit ve bir o kadar da eğlenceli kitap. Kuantuma katkıda bulunan tüm bilim insanlarının geçit töreni ve hayat hikayeleri. İnsan daha ne isteyebilir ki?
BİLİMİN ÖNCÜLERİ
Cemal Yıldırım, Bilim ve Gelecek Kitaplığı
Bilim için inandıklarını söyledikleri için bazen yarı tanrı mertebesine çıkarılan çoğu kez de cezalandırılan bilim insanları bu kitapta buluşuyor. Arşimet’in kanunlarının Roma ’nın Arşimet’in kentini işgal etmesini nasıl 3 yıl engellediği, Galileo’nun Engizisyon mahkemelerinden çektikleri, Da Vinci’nin mekanik dalında ulaştığı sonuçlarla nasıl Galileo ve Newton’a yol gösterdiği bu kitapta.
