Yaprak döker bir yanımız

 
Arthur Schopenhauer’un “Yaşam Bilgeliği Üzerine Aforizmalar” adlı kitabı bu kez Aylak Adam Yayınları tarafından yayımlandı. 
Çeşitli yayınevlerinin yayımladığı bu önemli kitabın “mutsuzluk” üzerine olduğunu öne sürülebilir. Felsefenin en derin köşelerini, en anlaşılmaz denilen yanlarını çok az düşünür Schopenhauer kadar açık ve anlaşılır bir şekilde anlatmayı başarmıştır. 20. yüzyılı etkileyen bir başka önemli filozof olan Friedrich Nietzsche’nin “Ona çok şey borçluyum,” dediği Schopenhauer, bir yandan modern felsefenin yapıtaşlarını sağlamlaştırırken, diğer yandan onun mezarını kazmıştır. Gücünü de buradan alan ünlü filozofun, Parerga ve Paralipomena adlı eserinin Aforizmalar bölümünden seçilmiş parçaları, Güven Savaş Kızıltan’ın özenli ve nitelikli çevirisiyle okumak mümkün. Bu önenmli yapıt, sizi hem büyük bir filozofla hem de Schopenhauer felsefesiyle tanıştıracaktır…
“Mutluluğumuz ve mutsuzluğumuz açısından son çözümlemede önemli olan, bilincin ne ile doldurulmuş ve meşgul edilmiş olduğudur. Bu noktada, tümü bakımından her saf entelektüel uğraş, bu uğraşa yeteneği olan zihne, içinde başarının ve sarsıntılarıyla, eziyetleriyle başarısızlığın sürekli yer değiştirdiği gerçek yaşamdan daha çok yarar sağlayacaktır.”

Excerpt from 'State of War'

by James Risen

January 23, 2006 7:03 PM

Detail from the cover of State of War.

Simon and Schuster

from Chapter 4: The Hunt for WMD
Doctor Sawsan Alhaddad was very busy when she received the strange phone call. She was so busy, and the call was so strange, that she wasn't quite certain whether to follow up. It was May 2002, and the caller said he was from the CIA and that he wanted to meet with her. He didn't sound crazy, but she wasn't sure.
A quiet, petite, olive-skinned woman in her fifties, Sawsan wondered why a CIA officer who said he was calling from Pittsburgh would want to talk to an anesthesiologist in Cleveland.
Curiosity finally got the better of her. Fear got to her, too; old fears of police and security men that had receded gradually over the last two decades, as she and her husband had built a wonderful new American life, with a beautiful daughter, in a plush and sprawling home, in one of Cleveland's most luxurious outer suburbs. Sawsan thought she had left her fears behind when she and her husband escaped from Iraq in 1979, lying to their bosses at the hospital in Baghdad about their plans for a brief vacation in London. It was before anybody in America had given much thought to Saddam Hussein, back before the United States thought much about granting Iraqi exiles political asylum from a mad dictator. Eventually, they managed to rebuild their lives and become American citizens.
Sawsan decided to check out the mysterious caller before agreeing to meet him. She found someone at the FBI's Cleveland field office who would listen to her story. Was there such a person in Pittsburgh working for the CIA? Sawsan was surprised when the FBI agent called her back. He had checked with FBI headquarters in Washington, and it turned out that the man in Pittsburgh was real, and the call was genuine. The CIA really did want to talk to Dr. Sawsan Alhaddad of the Cleveland Clinic. So she finally agreed to meet with "Chris" from Pittsburgh.
As Chris was trying to contact Sawsan Alhaddad, it was becoming clear that President Bush was determined to invade Iraq. In his 2002 State of the Union Address the previous January, Bush had warned of an "axis of evil," of which Iraq was one of only three members. Bush and his aides charged that Saddam Hussein was a threat to the United States because he possessed weapons of mass destruction and because his regime harbored terrorists. Saddam might use his weapons against America, or give them to terrorists to do the job instead. In either case, an attack with chemical, biological, or nuclear weapons would make September 11 look like child's play. It was a risk, George W. Bush said, that a post-9/11 United States was not willing to take.
Throughout that spring, the Bush administration had been steadily ratcheting up the rhetoric about the threat posed by terrorists, weapons of mass destruction — and Iraq. Vice President Dick Cheney went on television to say he was "almost certain" of more terrorist attacks on the United States, while Secretary of Defense Donald Rumsfeld announced that it was only a matter of time before terrorists would get weapons of mass destruction from rogue states like Iraq. In late May, Bush spoke in Berlin, where he warned that once terrorists obtained chemical, biological, or nuclear weapons from countries like Iraq, "no inner voice of reason, no hint of conscience would prevent their use." With the war in Afghanistan winding down, George Bush's Washington was inexorably turning its attention toward Baghdad.
Sawsan told Chris that it was not possible for her to meet with him right away. Her mother had come to Cleveland from Iraq for advanced treatment for colon cancer, and Sawsan had to care for her. Maybe they could talk later, she told the CIA man. In June, Sawsan's mother died, and the Iraqi woman was buried in the American heartland. Soon, Sawsan was ready for the CIA.
The White House drumbeat on Iraq and weapons of mass destruction kept building that summer. It was filling the front pages and the airwaves by the time Chris finally sat down with Sawsan at a Cleveland Starbucks in early August. The president and his lieutenants insisted that no decision about whether to invade Iraq had been made, but in a major foreign policy speech at West Point in June, Bush had forcefully made the case for taking preemptive action against dictatorships such as Iraq that harbored weapons of mass destruction. "Containment is not possible when unbalanced dictators with weapons of mass destruction can deliver those weapons on missiles or secretly provide them to terrorist allies," Bush told the graduating class at West Point. "We cannot defend America and our friends by hoping for the best. We cannot put our faith in the word of tyrants, who solemnly sign nonproliferation treaties and then systemically break them. If we wait for threats to fully materialize, we will have waited too long." By July, the Pentagon's plans for an invasion of Iraq had leaked to the press, and it was becoming more difficult by the day for Bush to hide his intentions. Inside the government, meanwhile, more secret documents were written to bolster the case against Iraq. On August 1, the CIA issued a classified paper that was distributed to senior Bush administration officials. It concluded that a shipment of high-strength aluminum tubes from China to Iraq was a sign that Iraq was reviving its uranium enrichment program in order to build an atomic bomb.
Chris stunned Sawsan when he explained why he had come to talk to her. He told her that she could help in President Bush's new war on terror. She could help by going to Baghdad on a secret mission for the CIA. Chris explained that the CIA wanted Sawsan, a middle-aged mother from Cleveland, to travel to Iraq and become a spy.
The CIA had identified Saad Tawfiq, Sawsan's brother, a British-trained electrical engineer living in Bagdhad with his wife and three children, as a key figure in Saddam Hussein's clandestine nuclear weapons program. The CIA knew who he was, Chris told Sawsan, but it didn't have any way to try to talk to him. So the CIA wanted Sawsan to go to Baghdad to talk to her brother and see if he would be willing to defect, through the Kurdish zone in northern Iraq. The CIA couldn't help him cross into the Kurdish zone, but if he got there on his own, the CIA could get him out to the West. If he wasn't ready to defect, the CIA wanted Sawsan to ask him a series of questions about Saddam Hussein's efforts to build nuclear, chemical, and biological weapons. The CIA was convinced that Saad Tawfiq knew the most sensitive secrets about Iraq's weapons programs and that he might be willing to tell his sister the truth about Saddam Hussein's ambitions.
Sawsan found it hard to believe that the CIA didn't have some other way to get information out of Baghdad. But after thinking hard about it, she decided she was willing to do her part. She had not seen her brother since 1989, on a brief and nervous visit to pre-Gulf War Iraq, but she thought he might want to help. She told Chris she was willing to try.
Sawsan was volunteering for a late, desperate Hail Mary pass by the CIA. As President Bush and other administration officials were turning up the rhetorical heat on Iraq, key leaders within the CIA faced an uncomfortable fact: the United States did not have the proof to back up what the president was saying publicly about Iraq and its weapons of mass destruction. Worse, the CIA had been operating virtually in the blind about Iraq for years. Its evidence was either old and obsolete, or from secondhand, third-hand, or fourth-hand sources, defectors and exiles who had their own political agendas. Almost every analyst at the CIA assumed that Iraq had WMD — but they didn't have hard evidence to back it up. What was worse, many of them knew it.
In 1998 the United Nations had withdrawn its weapons inspectors from Iraq after a showdown with Saddam Hussein over access to key sites in the country. President Bill Clinton launched a four-day bombing campaign to punish Iraq for its refusal to cooperate with the U.N. inspectors, but the bombs had no real effect. The withdrawal of the inspectors severely hampered the CIA's ability to keep track of Iraqi weapons efforts in the years before the 2003 war. Throughout the 1990s, the CIA had relied almost entirely on the U.N. inspectors for intelligence about Iraq's weapons programs. After their withdrawal, the CIA failed to develop reliable sources of its own inside Iraq to report on Baghdad's weapons programs.
In the year before the 2003 war, the CIA had only one case officer spying from inside Baghdad. He was posing undercover as a diplomat working in the embassy of another country. But that case officer did not develop or recruit any sources who knew the status of Iraq's weapons programs. The agency had also developed sources within the Iraqi military, largely through the Iraqi National Accord, an exile group led by Ayad Allawi (a CIA asset who later became the interim prime minister of Iraq), but none of those military officers had any firsthand knowledge about Iraqi WMD. By mid-2002, most of the agency's information was at least four years out of date.
Charlie Allen, the CIA's assistant director for collection and a legendary figure within the agency, was the highest-ranking CIA official willing to try to do something about the problem. Allen had carved a unique niche for himself within the U.S. intelligence community. He looked for collection "gaps," intelligence targets that were not being adequately covered by the CIA and other intelligence agencies. He realized that Iraqi WMD represented an enormous intelligence gap.
While other top CIA officials, including CIA Director George Tenet and Deputy Director for Operations James Pavitt, dithered and failed to mount any serious operations to get more spies into Iraq to find out what was going on, Allen, an old hand who had little time for Tenet and the circle of yes-men and yes-women on Tenet's senior staff, began a renegade effort to search for new sources of information.
He pushed for several new collection programs, including one that called for approaching members of the families of Iraqi scientists who were believed to be involved in secret weapons programs. At the time, the CIA had no direct access to key Iraqi scientists, and so using family members as intermediaries to find out what the scientists were doing seemed like the next best thing. Most of the key scientists who had been involved in the weapons programs in the past had been interviewed repeatedly by U.N. inspectors during the 1990s. During those earlier interviews, they had all insisted that the weapons programs had been abandoned. But the United States was convinced that the scientists had been lying, since they were always closely watched by Iraqi security during the interviews. At least, thanks to the U.N. inspections, the CIA had a fairly comprehensive list of Iraq's senior weapons scientists. Charlie Allen realized that list gave him something to go on.
Allen's collection team began contacting family members living outside of Iraq, asking them whether they would be willing to help the agency by going back to Iraq to talk to their relatives about their scientific work. At least thirty relatives of Iraqi scientists agreed to cooperate, including Sawsan Alhaddad. The CIA was eager to get her on board. Saad Tawfiq had long since been identified as one of the senior figures in the Iraqi nuclear program. He was a Shia Muslim, never completely trusted by the Sunni-dominated regime of Saddam Hussein, yet Saad was one of the true technical experts that Iraq couldn't do without. The CIA had initially contacted his younger brother, who was living in Houston. After he rebuffed them, Charlie Allen's team approached Sawsan in Cleveland.
Throughout August 2002, Chris became a regular in Cleveland, meeting Sawsan at restaurants and at her home in suburban Moreland Hills, finally bringing a CIA technician along to train Sawsan in the rudiments of espionage. The agency had put together a long list of questions she was to ask her brother, but Sawsan couldn't just walk into Bagdhad carrying a memo from the CIA. So the technician tried to teach her the art of secret writing, showing her how to read and write using invisible ink on fast-burning paper. Sawsan was a practical woman, and she realized that the CIA's techniques were too cumbersome and dangerous if done incorrectly in the heart of Iraq. She finally told Chris she would skip the secret communications and would memorize the questions instead. Privately, she decided to use her favorite crossword puzzles to guide her. She wrote mnemonic aids into crossword puzzles that she could take with her on the plane to Iraq, key words to remind her of the questions she was supposed to ask.
Before sending Sawsan, the CIA wanted to make certain that her brother would be willing to talk with her once she got there. Sawsan offered the perfect intermediary to get word to him. Her mother-in-law was visiting Cleveland from Baghdad and was due to return home in early September. She could tell Saad that the CIA wanted to talk to him through Sawsan, and could ask him if he would do it.
Frightened but willing, the mother-in-law agreed, returned home to Baghdad, and found a moment to talk to Saad on the street outside his home, away from the listening devices that were almost certainly planted inside.
They want to talk to you, and they will send Sawsan, the old woman told Saad Tawfiq. Sawsan will call you tonight, and ask how you are feeling. If you are willing, tell her that you are okay.
Sawsan called her brother, asked him how he was feeling, and he said that he was okay. She repeated the question three times to make certain that she heard him right.
Sawsan left for Baghdad a few days later, explaining to Iraqi authorities that her mother had just died and that she needed to settle her estate. Since she was now carrying an American passport with her married name (which was different from the family name on her old Iraqi passport) it didn't register with the Iraqis that this was the same woman who had escaped so many years before.
It was early September. The Bush administration was now raising the stakes on Iraq, warning that Saddam Hussein's nuclear weapons program posed an immediate threat to the United States and the White House was strongly suggesting that war could not be delayed. On September 8, National Security Advisor Condoleezza Rice coined a memorably ominous phrase on a Sunday talk show when she said, "while there will always be some uncertainty about how quickly" Saddam Hussein can acquire nuclear weapons, "we don't want the smoking gun to be a mushroom cloud." Just as Rice was making the public case against Iraq, the Defense Intelligence Agency issued a classified report entitled "Iraq's Reemerging Nuclear Weapons Program," which concluded that Baghdad was on its way to building the bomb. Vice President Cheney, sounding impatient with any further debate, went on a Sunday talk show to add that "this problem [Iraq] has to be dealt with one way or another."
To ratchet up the pressure, the Bush administration leaked information to the American press. The New York Times published a story on September 8 — the same day Rice issued her mushroom cloud warning — making public the evidence that Iraq had acquired aluminum tubes to rebuild its nuclear weapons program. The story stated that, "More than a decade after Saddam Hussein agreed to give up weapons of mass destruction, Iraq has stepped up its quest for nuclear weapons and has embarked on a worldwide hunt for materials to make an atomic bomb, Bush administration officials said today."

Devrimci Yol’un kır çiçekleri – Can Şafak

Ayhan Özden’in anılarını günümüze aktaran Fırtına Günlerinden Notlar Fatsa kitabı, Nisan ayında Kalkedon yayınlarından çıktı. Özgür Karaduman yayına hazırlamış. Kitap iki bölümden oluşuyor, ilk bölümde Özden’le yapılmış uzunca bir sohbet, bir sözlü tarih çalışması yer alıyor. İkinci bölüm ise Özden’in kendisinin kaleme aldığı cezaevi anılarından oluşuyor.

Fatsa, 70’lerin sonunda yaşanan sıra dışı bir örgütlenme, direniş, dayanışma, doğrudan halka dayanan bir büyük mücadele öyküsü. Bir halk adamının ama devrimci bir halk adamının, Terzi Fikri’nin (Sönmez) yani, Türkiye’de öğrenci gençlik içinde çıkmış ama emekçi sınıflar içinde de kendine özgü tarzıyla geniş bir kitleyi kucaklayabilmiş olan Devrimci Yol hareketiyle buluştuğu… Can Yücel’in deyimiyle bahçıvanın ve kır çiçeklerinin. Kasabayı kırıp geçiren faşistlere karşı örgütlenen Direniş Komiteleri ile başlayan, belediye mücadelesi içinde ortaya çıkan Halk Komiteleri/Mahalle Komiteleri ile sürüp giden… Ve 1980 Temmuz’unda hâkim sınıfların, asker, polis, sivil faşistler ve maskeli muhbirler eliyle yürüttüğü Nokta Operasyonu ile boğulan bir umudun öyküsü.
Fırtına Günlerinden Notlar Fatsa, Devrimci Yol’un işçi-köylü ve köylü tabana dayanan örgütlenme tarzını somut ve çarpıcı olaylara, yaşanmışlıklara dayanarak ortaya koyuyor.
Devrimci Yol (Devrimci Gençlik ve Devrimci Yol), 1975-1980 döneminde Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) içindeki birkaç sendikada etkili olabilmiş, bir taban oluşturabilmişti. Genel olarak da sendika hareketi içinde irili ufaklı yerel sendikalarda, sendika şubelerinde tabanı olan bir siyasi hareketti. Ama sendika hareketi içinde Devrimci Yol’un mücadelesinin en çarpıcı ve özgün biçimde ortaya çıktığı alan, metropollerin dışında geliştirip başarıyla hayata uyguladığı -aslında hayatın içinden yeşeren- işçi ve işçi-köylü tabanına dayanan örgütlenme ve mücadele biçimleriydi. Bunun en çok bilinen örneği Yeraltı Maden-İş’in Yeni Çeltek grevidir. Ayhan Özden’in de söylediği gibi Fatsa’da, Yeni Çeltek’te, Tariş’te ve Devrimci Yolcuların bulunduğu her alan, Direniş Komitelerinin yaşama dokunduğu yerler olmuştur. Komitelerle sağlanan işçi, işçi-köylü ve köylü dayanışması, bu uzun mücadelenin simgesi olmuştu. Mücadele komiteler yoluyla maden ocağından kasabaya taşınmıştır. Ve bir dönem, “Kasketli pancar üreticileri, nasırlı elleriyle yaba işçileri, işsizler, maden işçileri, özetle baldırı çıplak takımı” geçer Merzifon’un, Suluova’nın Amasya’nın sokaklarından. Yeni Çeltek, Hekimhan, Aşkale mücadeleleriyle öne çıkan Türkiye’de sınıf sendikacılığının üç damarından biridir. Bir diğer ve en büyük damar metropollerde, dev sanayi kuruluşlarında ortaya çıkmıştır. Sanayi işçileri arasında örgütlenen ve 1975-1977 yıllarında DİSK üzerinde de fiili ve ideolojik hâkimiyet kuran Maden-İş, “geleneksel” Türkiye Komünist Partisi (TKP) çizgisi, “sınıf ve kitle sendikacılığı” biçiminde kavramlaştırılan bir sendika ve sendika-parti modelini geliştirir o yıllarda. Büyük Grev, MESS grevleri, metal, tekstil ve cam işkollarında eylem birliği örgütlenir. Dev işkolu/sanayi sendikalarına dayanan… Ve geçici, istikrarı olmayan özellikle yapı işkolunda ortaya çıkan bir başka tarz, saman alevi gibi parlayan, olağanüstü sertleşebilen, kanun tanımaz bir “amele” örgütlenmesidir. İsmet Demir’in Yapı İşçileri Sendikası (YİS) Aliağa’da, İskenderun’da büyük direnişler örgütler. İşte sınıf sendikacılığının bu üç damarından biridir, “Devrimci sendikacılık” ve Devrimci Yol’un kır çiçekleri.
Devrimci Yol’un Fatsa mücadelesi, 70’lerde tarihinin en büyük yükselişini gerçekleştiren sendika hareketinin zirveye ulaştığı iki “omuz başı” yani DGM Direnişi ve Büyük Grev’le –bu iki çıkışın 1977 1 Mayıs katliamı yaşanmıştır- başlayan düşüş/gerileme, parçalanma sürecine rastlar. Ve bu süreç, sendika hareketi içinde hayata geçirilmiş komite örgütlenmelerinin fikri temellerine, ilkelerine ve pratiğine de ayna tutar, ışık tutar. Fırtına Günlerinden Notlar Fatsa, genel olarak yazılanların dışında, hayatın içinden ilginç anekdotlarla, birçok somut ve önemli detayla, anlatıyor Terzi Fikri’nin ve komitelerin kısa öyküsünü.
Komiteler fikri, Devrimci Yol’u o dönemde örgütlenme anlayışı olarak da mücadele tarzı olarak da diğer siyasetlerden ayırt eden belki de en önemli yönüydü. Özden, bu fikrin, Fatsa’da yürüttükleri halk çalışmasına zaten birebir uygun bir tarz olduğunu anlatıyor. “Direniş Komiteleri, kısaca, bir yanıyla kurulacak yeni toplumun ‘nüvelerini içinde barındıran bir örgütlenme deneyimiyken diğer yanıyla ise ‘halkın faşizme karşı kendiliğinden gelişen direnme eğilimlerini’ örgütleme pratiğiydi. (…) Demokratik halk devrimi uzun ve dolambaçlı bir halk savaşından geçerek gerçekleşecekti. Ve iktidar, bütün ülkede bir anda değil parça parça ele geçirilecekti. İşte bu anlamda Direniş Komiteleri’nin işlev ve sorumluluğu devrimin ilk başından başlayıp sonlanana kadar hatta sosyalist sistemi oturana kadar bütün bir halkı sisteme dâhil edene kadar işlevli olacaktır.”
Direniş Komiteleri, bütün anti-faşist halk güçlerini temsil edecek bir yapıdaydı. Bir “cephe” örgütlenmesiydi. Terzi Fikri şunları söylemektedir: “Ben başkan olarak onay makamı olacağım. Sorunları çözümleriyle siz getireceksiniz, ben onaylayacağım. Karşı tavır koyan meclis üyelerini de toplantıyı naklen dışarı vereceğim ki, kim halka karşı, kim halkın yanında teşhir edeceğim. Yani her şeyi sizinle birlikte, yine sizin için yapacağım, artık belediyede ağa ve beylerin dediği değil, sizin dediğiniz ve sizin döneminiz olacaktır.”
Terzi Fikri, sorunların yerinde ve hemen çözülebilmesi için Mahalle Komiteleri fikrini ortaya atar. Her mahallede seçimle –her görüşten insanın aday olup katılabildiği- Mahalle Komiteleri kurulur. Toplam 11 Mahalle Komitesi işlemeye başlar.
Fikri Sönmez’in belediye başkanı olduğu 1979 Ekim ara seçimlerinden Nokta Operasyonu’nun yapıldığı 11 Temmuz 1980’e kadar olan on ay içinde olağanüstü işler yapılır. Artık toplumun bütün sorunlarının çözümünde komiteler etkili hale gelmiştir. Sınır münakaşalarından, komşu kavgalarına kadar… Fatsa’da halk dayanışmasıyla yollar açılır, ilçe çamurdan kurtarılır, komiteler karaborsayla, haksız kazançla mücadele etmektedir. Faşist sürüleri Çorum’u, Maraş’ı, Türkiye’nin dört bir yanını kan gölüne çevrilmişken, Fatsa’da huzur vardır.
Ve bir gün dönemin başbakanı Demirel, “Çorum’u bırakın, Fatsa’ya bakın!” deyiverir.

*

40 yıla yakın bir zaman önce ve ancak bir iki yıl için benim de kıyısından katıldığım ve sonra solun her kesiminin kendi dışındaki sola yabancılaştığı gibi benim de yabancılaştığım Devrimci Gençlik/Devrimci Yol pratiği, Türkiye’de solun/sosyalizmin tarihinin önemli bir parçası. Ve tabi sendika hareketinin tarihinin de… Ayhan Özden hayatın ta kendisini ve tam da yaşadığı gibi anlattığı için, anlattıkları Fatsa gerçeğinin anlaşılabilmesine önemli bir katkı sunuyor. Özden anlattıklarıyla, sözlü tarihin, politik kaygılarla yeniden kurgulanmış resmi tarihe üstünlüğünü ve yazıya döküldüğünde -kendisinin de yazılı tarih haline geldiğinde- deneyimlerin gelecek kuşaklara aktarılmasında ne büyük bir önem ve değer taşıdığını bir kez daha ortaya koymuş oluyor. Teşekkürler Ayhan Özden, Özgür Karaduman ve KalkedonYayınları.

Delilige Övgü * Erasmus

Şöyle der Erasmus :
“ … beni, hicvetmiş olmakla suçlayabilecek insanlara cevap olarak, insan hayatı üzerine şaka yapmak için kalem erbabına her zaman izin eğim, yeter ki bu şaka hiddet ve şiddete çevrilmesin. Yalnız alışılmış başlıklara tahammül edebilen asrımızın inceliği kadar acayip bir şey yoktur. Hatta bir takım kimseler vardır, bunların edepleri o kadar yetersizdir ki, papalar ve büyükler hakkında en hafif bir alayı duymaktansa – bu alayların kendi faydalarına olması mümkün olduğu halde – İsa hakkında küfürler işitmeye razıdırlar... Bu nüktelerle kendine hakaret edildiğini sanan kimse bulunursa, kesinlikle vicdanı onu gizliden gizliye suçluyor, ya da halkın kendisini suçlama hakkı olduğundan korkuyordur. ”
“ Nasılsa deliye her şeyi konuşmak serbest ” diyerek ortaçağ felsefesine, önyargılara ağır eleştiriler yapan Erasmus’un eleştiri oklarının ana hedefi; menfaatçiler, yağcılar, riyakârlığa prim veren idareciler, yapmacık tutum ve davranış içinde olanlar, kendini bilmezler, kibirliler, çağının bilim adamları, krallar ve kilisedir, yani hemen hemen herkes…
Esere egemen olan iki temel görüş vardır. Bunlardan birine göre gerçek bilgelik, deliliktir. Öteki görüşe göre ise kendini bilge sanmak, gerçek deliliktir. İnsana yeryüzünde yaşama gücü kazandıran şey, gerçek bilge olma niteliğiyle doğrudan doğruya deliliğin kendisidir. Delilik, çocuklukta ve yaşlılıkta, dostlukta, aşkta ve savaşta, yazımda her zaman baskın bir etkendir. Tüm uğraş alanları, özellikle din kurumu ve din adamları bu panorama çerçevesinde sergilenir.
Söz kendisini övmesi için deliliktedir. Tüm kitap boyunca konuşur delilik.
Babasının zenginlik tanrısı Plutos, annesinin Gençlik perisi olduğunu ve Saadet adalarında doğduğunu anlatır. Sütninelerinin sarhoşluk ve cehalet olduğunu söyleyen delilik, cariyeleri olarak özsaygı, yüze gülme, unutma, tembellik, şehvet, bunaklık ve zevkusefayı tanıtır dinleyicilerine .
Bunlar onu besleyen unsurlardır ve bu sadık hizmetkârları yardımıyla evrende ne varsa hepsini devletine tabi kıldığını ve dünyayı idare edenleri idare ettiğini söyler. Çocuklukta, yaşlılıkta, dostlukta, aşkta ve evlilikte, savaşta ve barışta, kendisinin insanlara nasıl egemen olduğunu ve onları nasıl mutlu kıldığını anlatır. Yeryüzündeki tüm sevinç, saadet ve hazların ondan geldiğini söyleyerek bunları kanıtlamaya çalışır. Bunu yaparken de eleştiri oklarını savurur sağa sola.
Makamlarının, unvanlarının gerektirdiği sorumluluğu yerine getirmeyen, gereken özveriyi göstermeyen, riyakârlığa, yalana prim veren herkes hedeftedir sırasıyla…
“… İlk önce şunu biliniz ki; bir insan kendi kendini övdü diye onu hemen züppelik ve küstahlıkla suçlayan bilgeler umurumda değildir. Böyle bir insana deli desinler, âlâ! Fakat hiç olmazsa, kendini övmekle bu sıfata tamamen uygun hareket ettiğini itiraf etsinler! Zaten, böyle yapmakla, bilgelerin ve büyüklerin çoğundan çok daha büyük alçak gönüllükle hareket ettiğime inanıyorum. Onları kötü bir utanma alıyor. Kendi kendilerini övmeye cesaret edemiyorlar, fakat çoğu zaman dalkavuk bir şakşakçıyı, sahtekâr bir şairi yanlarına çağırıyorlar: o da para karşılığında, onları övmeye yani onlara yalanlar söylemeyi üstleniyor… ”
Yöneticilerin olmasını istediği insan tipini hicveder, sanki günümüz insanını eleştirir gibi:
“…Evet insanlar kendilerini ne kadar bilgeliğe verirlerse mutluluktan o kadar uzaklaşırlar. O zaman, bizzat delilerden daha deli olduklarından, insan olduklarını unutur, tanrı gibi görünmek isterler... Demek ki insanlar, hayvanların cehaletine, deliliğine ellerinden geldiği kadar yaklaşmak, hal ve yapılarının üzerinde hiçbir şeye girişmemekledir ki, kendilerine eziyet eden, üzerlerine yüklenen sayısız sefaletlerin hissedilir şekilde azaldığını göreceklerdir.”
Yöneticilere, onların çevresindeki yaltakçılara ve bilge geçinenlere şöyle seslenir:
“… Zaten en büyük krallar, delilerle yaşamaktan o kadar haz duyarlar ki, krallar arasında, deliler olmadan ne yiyebilen, ne gezebilen, ne de bir an yaşayabilen birkaç tane vardır. Onlara, gösteriş için yanlarında bulundurdukları, tatsız ve asık suratlı filozoflardan çok daha fazla değer verirler. Bu tercih, bence ne şaşılası ne de anlaşılması güçtür. Bu bilgeler prenslere söyleyebilecek yalnız gamlı ve nahoş şeyler bulurlar. Bilgileri ile övündüklerinden, bazen onların nazik kulaklarını sert ve dokunaklı gerçeklerle tahriş etmek cüretinde bile bulunurlar. Deliler, tersine, bin bir çeşit haz bulur buluşturur; her an onları eğlendirir, avutur ve kahkahalarla güldürürler… Delinin ruhunda ne varsa yüzünde yazılıdır, ağzı bunu gizlemeden söyler; oysa bilgenin iki dili vardır, biri gerçeği söylemek, öteki gerekirse gizlemek için. Bilge, beyazı siyaha, siyahı beyaza çevirmek hünerine sahiptir; ağzı, hem soğuğu hem sıcağı üfler, sözleri de genellikle düşüncelerinden pek uzaktır. Çevrelerini saran bütün bu debdebeye rağmen, prensler, kendilerine gerçeği söyleyecek kimseleri bulunmadığından ve gerçekleri gizleyen yaltakçıları dost edinmeye mecbur olduklarından, bana pek bahtsız görünüyorlar. “Fakat” denecek, “prensler gerçekleri duymayı sevmezler, bunun için kendilerine hoş şeylerden ziyade doğru şeyleri söylemeye cüret edecek birtakım bilgelere rastlamak korkusuyla, bilgelerin meclisinden kaçınırlar”. Bunda sizinle beraberim, krallar gerçeği sevmezler. Fakat bu, delilerimin ağzından yalnız gerçekleri değil, en açık hakaretleri zevkle dinlediklerine, bir filozofu asmaya yeten bir sözün, delinin ağzında onları eğlendirdiğine şaşmak için ayrıca bir sebeptir. Gerçeğin, aşağılanmazsa, hoşa giden safdil bir yanı vardır; tanrılar, aşağılamaksızın onu söylemek kabiliyetini delilere vermişlerdir.”
Dini kendi çıkarlarına alet edenleri hicveder:
“… işte, kesinlikle tamamen bizden kimseler: Mucizelere ve olağanüstü şeylere ait şu gülünç masalları dinleyen ve anlatanlardan söz etmek istiyorum. Gerçek hayatlara, ruhlara, cadılara, cehennem ve bu tür başka olağanüstü şeylerin hepsine ait ve bütün şu inanılmaz hikâyeleri, ne büyük zevk ve ne kadar istekle dinlerler! Hikâyeci akla yakın olmaktan ne kadar uzaklaşırsa, dinleyicilerini o derece etkileyeceğinden ve onların aç kulaklarını hoş bir tarzda gıdıklayacağından emindir. Bununla beraber, bütün bu şeylerin ancak söyleyen ve dinleyenlerin can sıkıntılarını gidermekten ibaret olacağı sanılmamalı; bunların daha sağlam bir faydaları vardır: Rahiplerin ve keşişlerin tencerelerinin kaynamasına yararlar. Bu delilerle, azizlerin koruyuculuğuna çılgınca güvenerek en tatlı ümitlerle oyalananlar arasında büyük bir fark yoktur.”
“… Papa’nın verdiği bağışlanma belgelerine rahatça bel bağlayanlara ne diyelim? Bunlar, bu belgelerin etkisinden o kadar ümitlidirler ki arafta geçirecekleri zamanı adeta kum saati ile sayar, bu sürenin asırlarını, yıllarını, aylarını, günlerini ve saatlerini matematik cetvelleri düzenleyecek derecede doğru hesap ederler. Herhangi bir hilekâr sofunun kendi zevki ya da çıkarı için icat ettiği bazı muskalara, bazı büyülü dualara güvenle dolu olarak zenginlikler, şan ve şeref, zevkler, güzel yemekler, bozulmaz bir sağlık, uzun ömür, dinç bir ihtiyarlık ve nihayet gökte İsa’nın yanında bir yer bekleyen şu ötekilere ne dersiniz? ... Bir tüccar, bir asker yahut bir hâkim yaptığı çapulculukların kendisine sağladığı para yığınından ufak bir sikke ayırıp şu dindarca saçmalara kullansın; bundan fazlasına gerek yok: hemen hayatının bütün pisliklerinden ruhunun temizlendiğine inanır. Yalan yere yeminleri, hayâsızlıkları, kavgaları, sefaletleri, cinayetleri, ihanetleri, hilekârlıkları, her şeyi, her şeyi o küçük para sikkesi temizlemiş, o kadar iyi temizlemiştir ki, adam bunlara yeniden başlamaktan başka bir işi olmadığını sanır… Durmadan kazanç sevgisi ile bu aşağılık sevgi ile, meşgul olan bunlar, sevgilerini tatmin için en alçak araçları kullanırlar; yalan, yalan yere yemin, hırsızlık, hile aldatmalar bütün ömürlerini doldurur, buna rağmen altınlarının, kendilerini insanların birincileri diye kabul ettireceğine inanırlar; bu kadar fena tarzda kazanılmış bir servetten ufak bir parça koparmak için onlara herkesin önünde en şerefli unvanları veren keşişler de bulunur. ”
Yazarlar hakkında bakın neler söyler delilik:
“ Kitaplar yazarak ölmezlik peşinde koşanlar, hatiplerle aşağı yukarı aynı kumaştan yapılmışlardır. Hepsinin bana büyük bir minnet borcu vardır. Ama ben özellikle yalnız havailikler, saçmalar yazanlara ilham veririm. Zira makul eserlerle, az sayıda akıllı kimsenin alkışlarını çekmek isteyen yazarlara gelince, bunların talihleri bence gıptadan daha çok merhamete layıktır. Zihinleri hep işkencededir; metinlere ekler yaparlar, değiştirirler, silerler, sildiklerini tekrar yazarlar, tekrar tekrar gözden geçirirler, düzeltirler, akıl sorarlar; yaptıklarından hiç memnun olmazlar; bir eseri meydana çıkarmak için dokuz on yıl çabalarlar. Bu kadar uykusuzluk, zahmet, çalışmadan sonra, uykunun zevkini tatmadan geçirilmiş bu kadar geceden sonra elde ettikleri ödül nedir? Pek az sayıda okurun alkışı, yani dünyanın en boş, en havai şeyi. Hem bununla da bitmez: sağlığın, şişmanlığın, istirahatın elden gitmesi, bu gayretlerin kötü sonuçlarıdır… İşte bilge bir yazarın, kendi gibi üç dört sefil tarafından övülmek zevkini tatmak için, üzerine çekmekten korkmadığı dertler sürer. Benim koruyuculuğum altında yazan yazar ise, tersine ne kadar mutludur; ne zahmet, ne çalışma bilir, aklından geçeni yazar, heyecanlanmış düş gücünün bütün hayallerini kitap şeklinde bastırır; metinden hiç silmez, hiç düzeltmez; bilir ki yayımladığı saçmaların çılgınlıkları oranında hayranları olacak, yani delilerle cahillerin sayısız sürüsünü büyüleyecektir. Birkaç âlim ve ince kimse, eserleri okur da hor görürse, onun umurunda mı? ... Kendi adları altında başkalarının eserlerini çıkaranlar, daha da tedbirlidirler; asıl sahiplerine çok zahmet ve çalışmaya mal olan bir şana zahmetsizce el koyarlar. Pekâlâ, bilirler ki hırsızlıkları er geç keşfedilecek; fakat şimdilik hayranlığı üzerlerine çekmiş olma zevkini tadarlar.”
Hukukçular, filozoflar, teologlar, askerler, eğitmenler, hatipler, rahipler, keşişler, krallar, prensler ve herkes hakkında bir şeyler söyler delilik “…Bütün söylediklerim, ancak, hiçbir ölümlünün sırlarımı öğrenmeden, değerli yardımlarımdan yararlanmadan yeryüzünde hoşça yaşayamayacağını göstermek içindi.” diyerek…
devam eder:
“ Bilgelik, insanları mahcup kılar. Onun içindir ki bilgeleri durmadan fakirlikle, açlıkla, acılarla savaşır, tanınmamış olarak herkesin aşağılama ve nefreti içinde yaşar görürüz. Deliler, bunun aksine bolluk içinde yüzerler, devletleri idare ederler, özetle en mutlu, en verimli talihe kavuşurlar.”
Ve sözlerini şöyle tamamlar:
“ Görüyorum ki bir son söz bekliyorsunuz; eğer burada size söylediğim bütün gevezelikleri hatırladığımı sanırsanız, gerçekten pek yanılırsınız. Grekler eskiden: Belleği fazla iyi olan davetliden nefret ederim, derlerdi; ben de size şimdi: Her şeyi hatırlayan bir dinleyiciden nefret ederim, diyorum. Elveda, Delilik’in yüksek ve aziz dostları; beni alkışlayınız; size sağlık ve güzel günler dilerim.”
Deliliği konuşturma ve deliliğin kendisini övme maskesi altında bağnazlığın her türlüsüne eleştiri yönelten kitap bu özelliği ile çağlar boyunca bağnazlığa karşı kaleme alınmış en yetkin düzeydeki başyapıtlardan biri olmuş ve bu özelliği ile kalıcılığını bugüne kadar korumuştur.
Türkçesi Nusret Hızır tarafından hazırlanan kitabın önsözünü Ahmet Cemal yazmış. Erasmus’un Thomas Morus’a yazdığı mektupla başlayan ve 212 sayfadan oluşan kitabı okurken büyük keyif alacak, satır aralarında günümüzü görecek ve eleştirilerin hedefinde olanların hala aramızda olduğunu, onca geçen zamana rağmen pek çok şeyin değişmediğini fark edeceksiniz.

Kilaman: Göç Yollarında Tüketilen Anadolu'nun Kadim Halkları

Sait Çetinoğlu

 

Anadolu’daki kadim topraklarındaki mutlu günlerinden başlayıp çeşitli zorluklardan geçerek 1961 yılında Makedonya’da noktalanan Klimis Aşıkoğlu’nun (Kilaman) özyaşam öyküsü[1], uzun bir tarihsel dönemin görgü tanığının birinci elden anlatımı olarak önemli bir belgeseldir.

Kilaman’ın hikayesi Osmanlı 1774 yılındaki Küçük Kaynarca Antlaşmasından 1922'ye kadar Hristiyan vatandaşlarını koruyacağına dair belli süreler içinde yirmi bir tane kapsamlı uluslararası anlaşma imzalamasına rağmen ne yazık ki o günden 1922'ye kadar süren bu yüz elli senelik zaman zarfı içinde, gittikçe daha geniş bir kapsama ulaşan, daha korkunç hale gelen  vahşet ve katliamlar ile insanlık dışı yöntemler kullanılarak  bu coğrafyanın kadim halklarının topraklarından/vatanlarından zorla kazınmasını resmeder.

 

Kitabımızın kahramanı ki kahraman olarak adlandırılmayı gerçekten hak eden Kilaman’ın yaşadıkları ve tanıklıkları oğlu Lazaros tarafından kaleme alınmıştır.

Anadolu kökenli bir Elen olarak Kilaman,   Osmanlı İmparatorluğunun son döneminden Yunanistan iç savaşının sonuna kadar uzun ve fırtınalı bir döneme tanıklık eder. Kahramanımız Kilaman Uzun yıllardan beri nesilden nesile Bizans efsanesini yaşatan, uygarlığı taşıyan ve onu baba ocağını terk etmeye mecbur edilmesine kadar yaşadığı Göller Bölgesindeki Barla kasabasında Balkan Savaşı öncesinden başlayıp, 1. Savaş, Milli Mücadele, mübadele, Yunanistan’da yer edinme, 2. Savaş ve işgal ile İç savaş sürecini yaşayan bir Anadolulu bir Elen’in hikayesini okuyucuya sunar. Kilaman, anılarıyla uzun bir tarihsel sürece tanıklık eder. Kilaman’ın bu hikayesi aynı zamanda kadim topraklarından edilen insanların zorluklara karşı gösterdikleri bir dayanışma gücünü tasvir eder. Bu aynı zamanda. Anadolu kökenli Elenlerin tarihidir de. Kilaman kendi öyküsüyle birlikte halkının tarihini anlatır. Bu bakımdan kitap bir belgesel niteliğindedir.  

 

Kilaman kendi halkının yanı sıra diğer Osmanlı Hristiyanlarının da Osmanlı İmparatorluğu döneminde uğradıkları katliamları ve tehcirleri de anlatarak masum Anadolunun talihsiz halklarının çektikleri acıları da tasvir eder:

 

“Haydutlar oradan uzaklaşınca Ermenilere gittiler, onlara sakladıkları tüm şiddeti gösterdiler ve hunharca davrandılar. Onları soydukları yetmiyormuş gibi, insandan yapılmış bir futbol topu şeklinde onların ellerini ve ayaklarını bağladılar ve tekrar onları atlarının kuyruklarına bağladıktan sonra, kaldırımların üzerinden koşarak onları köydeki yolların arasında sürüklediler. Onların üzerinde tüm hınçlarını çıkardıktan sonra,onları köyün ucuna götürerek, koyun keser gibi katlettiler. Cinayetin işlendiği yere giden bazı meraklı kişiler bu dehşet verici manzarayla karşılaştılar. Aynı şekilde, hunharca katledilmiş her yaştan dokuz kişi, toprağın üstünde yatıyordu… Onların cenazeleri için bizzat ilgilenen, köydeki Türkler,ertesi gün masum üstelik köyün içinde katkıda bulunarak topluma bu kadar   yararlı olan bu insanların katliamı için gerekli makamlara başvurarak şikayet ettiler.”

 

Yaşadığı kasaba olan Kilamanın da üyesi olduğu Barla halkı 1700’lerde bir tehcire uğradığı gibi, 1. Savaşla birlikte bir kere daha göç yollarına dökülür. Halkı amele taburlarında kırılırken geride kalanlarda tehcir konvoylarında ölüm yollarına. çıkarılırlar. Bizzat içinde yaşadığı amele taburları deneyimini ölüm taburları olarak tasvir eder. Kilaman Halkı tehcir adı altında 26 Mayıs 1914 ten itibaren ölüm yürüyüşüne çıkarılırken, eşini ve iki çocuğunu geride bırakarak Askerlik adı altında, ölüm taburlarındaki bitmez tükenmez yolcululuğuna başlar:

 

“Jön Türklerin rejimi sağlama bağlandıktan sonra ufak bir durgunluk göze çarptı ve ona bağlı olarak sükünet hakim oldu, fakat daha sonra Türkiye'nin içinde bulunan tüm Rumlara karşı bir savaş başlatılmış oldu.Bu olayların akışı içinde ,Birinci Dünya Savaşına yol açan, 1914 yılında Birinci Avrupa Savaşı patlak verdi. Doğu Trakya'da bulunan Rumların İngiliz ordusunun askerlerine yardım edeceklerini bahane ederek Türk Hükümeti 1914 yılının 26 Mayısında, Sürgüne yollama' kanunu onaylamış oluyor ve Jön Türkler (Genç Türkler) tarafından önce Doğu Trakya'da daha sonra Karadeniz'de ve Kafkasya'da en nihayet diğer Türkiye sınırları içinde yaşayan Rum halkını sürgüne yollamak amacıyla onlara karşı düşmanca bir temizleme operasyonu başlatılıyor. Türkler dünya kamuoyu önünde başka şeyler açıklıyorlardı, fakat akıllarının içinde başka şeyler yatıyordu.”

Gayrimüslim unsurları bu coğrafyadan kazımak.

Elen kökenli Osmanlı vatandaşlarının yaşadıkları ve içinde bulundukları zor durumlar ve maruz kaldıkları uygulamalar, konsolos ve elçilik raporlarıyla da doğrulanmakta ve  çok daha net görülmektedir.

Yunanistan Dışişleri Bakanlığı arşivlerinde bulunan belgelerde bu uygulamalarla ilgili telgraflarda Elen kökenli Osmanlı yurttaşlarına uygulanan haksızlıklar ilişkin Anadolu’dan gelen haberler olayların boyutlarına ışık tutmaktadır.  

Kilamanın söz ettiği uygulamalar, çeşitli görevliler tarafından da doğrulanmaktadır; Midilli genel yönetmeni Petihakis’in 23 Nisan 1914 tarihli şifreli telgrafında:

…Şahsi haberlerden Bergama’da ve civarında durumun ekonomik boykotun yaygınlığı, Rum mallarının tahribi ve Rumlara karşı saldırılar yüzünden dayanılmaz olduğu bildiriliyor. Bazı Rumlar zincir bağları altında içerilere gönderiliyor. Bundan dolayı kadınların ve çocukların Ayvalığa vardığı bildiriliyor. Ancak Ayvalık’ta da durum farklı değildir. Ayvalık konsolosu Çerebis’in 27 Mayıs 1914 tarihli telgrafında Ayvalık Rumlarının yaşadıklarını anlatmaktadır: Edremit civarında ve diğer yerlerde korkunç saldırılara çok büyük sayıda kılık ve kıyafeti değiştirilmiş subaylar katılmıştır. Çok sayıda saldırganlar burada subaylarla beraber serbestçe dolaşıyorlar. Yerel yöneticilerin sükunet için tedbirleri yapmacık. Burada yiyecek kıtlığı başlıyor. Acilen hayvan yemleri ve Ayvalık ve bütün körfezde açlıktan ölen Rumlara yardım gönderilmesi çok gerekli. Saldıraların detayları feci. Çerebis 30 Mayıs 1914 tarihli telgrafında devletin rolünü vurgular: Çok emin ve güvenilir kaynaklardan öğrenildiğimize göre civardaki herhangi bir şehrin veya köyün basılmasından evvel kaymakam, mahkeme reisi, jandarma komutanı ve gümrük müdürünün katıldığı gizli bır toplantı buradaki makheme binasında yapılmaktadır.   Çerebis 1 Haziran 1914 tarihli telgrafında olayların tezgahçısının bölgeden geçtiğini nakleder. Talat bölgeyi kontrol etmektedir. Bir anlamda yapılanları denetlediği söylenebilir: Dün öğleden sonra İçişleri Baskanı Talat Edremit’en otomobil ile buraya vardı.Yerel Konsolosları kibarca kabul etti ve benimle yarım saat mülakata bulundu. Kendisine olaylara kıyafet değiştirmiş ordu subaylarının saldırılara katıldığını ve bakirlerin ırzına geçirldiğini vurguladım. Olaylardan infialini ifade etti ve çok sayıda saldırganların haps edildiğini söyledi. Ondan asaişin temin edilmesini ve saldırganların kovuşturulmasını rica ettim ve şehirden hiç kimsenin çıkamadığnı bildirdim. Çok sözler verdi. Yunan Elçisi Panas’ın sakin tavrını meth etti. Bu sabah buradan ayrılıp gemi ile Dikili’ye, Bergama ve İzmir’e gidecek. Yolda çok sayıda Rum cesetlerini görüp ve olaylarda yerel yöneticelerin umursuzluğunu görecek. Ayvalık Yunanistan Konsolosluğunun 2552 Protokol Numaralı ve   4 Ekim 1914 tarihli telgrafında Karesi mutasarrıflığı mıntıkasındaki el koymaları ve gaspları nakleder: Karesi Mutasarrıfından Ayvalık Kaymakamına 24 Ağustos 1914 tarihli gönderilen Telegraf (Balikesir) ,özetle şunları söylemektedir: Gayri-muslim Askerler Erkanı Harbiye emirlerine göre yol yapımı çalışmalarına hemen tabii olmaları ve hristiyan tarlalarından mahsülerin hemen toplanması (gaspı).Edremit kaymakanının Ayvalık Kaymakamına 13 Haziran 1914 tarihli Telegraf, özet: Burada çok yüksek miktarada hayvan ve ürünlerin açık artırma ile açık musayede satışa çıkarıldığı, bunların uzun zaman kalamayacağından yayınlarla bu hayvanların ve ürünlerin satışa çıkarıldığını yayınlarla orada bildirilmesi (bu mahsüler Rumlardan yağmalanmıştı).Bandırma Kaymakımının Ayvalık Kaymakamına 15 Temmuz Telegrafı, özet: Gasp olunan malların satılması (Rum malları).

Yunanistan İstanbul Elçiliğinden Elçi Panas’ın 13 Eylül 1914, saat: 12.15’te Yunanistan Dişişleri Bakanlığına gönderdiği (varış tarihi 14 Eylül 1914 Protokol Numarası: 32126 A/21) Telgrafta gezici saldırı birliklerinin örgütlendiğini nakleder:İzmir’den aldığım telegrafı acilen bildiriyorum. Emin kaynaklardan öğrenildiğine göre Edremit ve Bergama’da Rumlara karşı yapılan saldıralarda çok aktif rol alan Türkler davet aldıklarından sonra buraya geldiklerini söylüyorlar. Aynı zamanda Ayvalıktan orada saldırılara katılan câni Türk unsurların geldikleri söyleniyor. Yunanistan elçisi Panas, Ayvalık konsolosluğundan aldığı bilgilere dayanarak Büyükelçiliğine gönderdiği  30 Eylül 1914 tarihli telgrafında: (Yunanistan Dişişleri Bakanlığı, varış tarihi 1 Ekim 1914, Protokol Numarası: 34858 A/21) Ayvalık’taki gaspları nakletmektedir: Acilen aşağıda Ayvalık alt Konsolosluğundan aldığım telegrafı iletiyorum. Rumlara karşı saldırılıra katılan Türk ilerigelenleri zeytin mahsülünün toplamasında yerel  idari makamları ve Kaymakam ile işbirliğinde ondabir vergisinin tahsilati vesılesi ile bütün zeytin mahsülatını toplamayı planıyorlar. Bu durumla mahsülüm aslan payını kendileri için almak istiyorlar.

Kilaman, Elen kökenli Osmanlı vatandaşlarına yönelik uygulamaların savaş öncesi başladığını vurgulayarak savaş sırasında Osmanlı’nın müttefiği Alman generallerinin tavsiyeleri ile devam ettiğini   şu sözlerle özetlerken, Elen kökenli ve diğer Hristiyan unsurların bu coğrafyadan kazınmasında Alman danışmanların rölünün altını çizer:

“ Aslında, Rumlar'ı sistemli bir şekilde ve üstelik şiddetle yok etmenin çabaları, çok daha evvelden daha 1912-1913 Balkan Muharebelerinin ilan edilmesiyle başlamış oldu ve merkezi Istanbul'da bulunan ‘İttihat ve Terraki’ partisinin kurucuları olan Jön Türkler tarafından, ilk aşamada Yunan asıllıların ticari hayattan çıkarılması önerildi.Daha sonra 1914'ün Birinci Dünya Savaşı başladığı zaman,Türkler kendilerine dost ve müttefik olan Almanlarla danışman olarak onların önerisi üzerine, ülkenin iç kısımlarında bulunan Rumları toplu halde yerlerinden etmeye başladılar.Alman generali Fon Den Gölts Türkiye içinde yaptığı bir gezintiden sonra ,o zaman başta olan Jön Türkler'e (Genç Türkler'e) dönerek izlenimlerini şu şekilde dile getirdi: Memleketinizin içinde yaptığım gezinti esnasında büyük bir üzüntü duyarak sadece Ülkeyi yönetenlerin Türk olduğunu,geride kalan her dalın, ekonominin, ticaretinin ve her şeyin gayri müslimlerin, çoğunlukla Yunanlılar'ın (Rumların) elinde olduğunu tespit ettim.  

Diğer Yunan düşmanı general Liman Sanders, Trakya'da yaptığı bir gezintisi esnasında Tekirdağ'da üst subayların toplantısında:

‘Ülke başkentinin bulunduğu,Trakya'nın geride kalan kısmını ebediyen sizin elinizde kalmasını sağlama bağlamanız için ,yabancı ve gayri müslimlere beraber ,özellikle Yunanlılar'ı(Rumlar'ı) kovmanız lazım,çünkü onlar her dalda dağılmış bulunuyorlar ve ülke ekonomisinin zenginliğini ellerinde tutuyorlar.Onlar vatanınızın içindeki kötü iblisleri olacaklar.Onlar şimdiye kadar olduğu gibi,sizden yararlanmak için,ekonomik bakımından kendilerine bağlı kalmanızı sağlayacaklar ve ülkenizi işgal edenlere her zaman yardım edecekler.’

Halkı sürgüne giderken kahramanımız Kilaman’a Çanakkale’de savunma görevi düşer. Tam da savaş bitti evime döndüm derken göç yollarına bir kere daha düşerler. Milli mücadele başlamıştır, Anadolu’nun bu kadim halkları bir kere daha düşman ilan edilecekleridir. Halkına bir kere daha sürgünde, Kilaman’a da amele taburları denilen ölüm taburlarında tükenmek düşecektir.

Hakkında çok az şey bilinen Milli mücadele dönemindeki amele taburlarının teşkili ve bu ölüm taburlarındaki Hristiyan unsurlara yönelik uygulama örneklerini verir Kilaman:

“14 Mayıs 1921'de,Türk tellallar, öğlenden sonra Psidya'ya ait şehir ve köylerinin mahallelerinde gezerek Yunan (Rum) halkına mensup 15-60 yaş arasındaki tüm erkekleri meydanlarda toplanmaları için çağırıyorlardı. Buna uymayanlar ise idam cezasına çarptırılacaklardı. Darağaçlarını çoktan hazır etmişlerdi bile ve bir çok kişi bu yola kurban gitmişti. Trajik olayların yaşandığı şehirlerden biri olan Barla, kanını akıtarak büyük bir bedel ödedi. Türk beylerinin bu emri üzerine, her zaman olduğu gibi kanunlara saygı gösteren, Hristiyanlar büyük bir disiplin içinde meydanlarda toplandılar ve etraf gelecekleri belli olmayan ümitsiz insanlarla dolmuş oldu. Orada onların kaderlerini tayin edecek olan, yeni emirler ve kararlar bekliyordu. Daha sonra olayların akışı gösterdiği gibi, birazdan ölüme mahkum olanlardan bir alay meydana gelmişti. Bu insan seli Eğridir gölünün kıyılarına doğru akmak için yola çıktı.İki iki kişi kolları birbirlerine kenetlenmiş bir halde yürüyorlardı…   Ondan sonra otuz gece ve gündüz süren yürüyüşleri esnasında büyük işkencelere maruz kaldılar. O insanlar aç ve uykusuz olarak, devamlı yürümekten yorgunluktan tükenmiş bir halde, ayak tabanlarına basmak ve yollarına devam edebilmeleri için artık ruhu olmayan bedenlerinde gücü bulamayarak, yere boş bir çuval parçası gibi yığılıyorlardı. Onlara refakat edenler o zavallı insanların iniltilerine ilgisiz kalıyorlardı… Gece gündüz süren bu yürüyüşleri esnasında beyinlerinin yarısı uyku vaziyetinde, öteki yarısı da ancak ayaklarına mekanik ve şuursuzca yürümelerine emir vermek için yarı uyanık bir vaziyetteydi… Firar başarılı bir halde sonuçlandığı takdirde, nöbetçiler ateş püskürüyorlardı. Şayet kanla karşılık verdiklerinde, tatmin olarak sakin görünüyorlardı. Böylece yürüyüşleri devam ediyordu… Her gün, her saat, her dakika   öyle yavaş yavaş ölerek ve sürünerek yaşamaktan ve kendilerini bekleyen onca işkencelerden kurtulmak için çoğu kez ölmeyi arzu ediyorlardı. Aşırı yorgunluktan bitkin bir halde, ayaklarının üstüne durmayı başaramayarak sık sık yere yığıldıklarında, kurban olarak seçtikleri insan sürüsünü gece çöker çökmez karanlığın içinde takip eden vahşi hayvanların onları canlı canlı yememeleri için, kendilerine işkence çektirenlere acımalarını ve öldürmelerini sönük sesle yalvararak diliyorlardı. Fakat yine de bu dileklerinde talihsiz kalıyorlardı… Hayatlarının bu son dakikalarında bile, işkencecileri onlara azıcık insanlık bile göstermiyorlardı. Onların yalvarmalarına ve yakarışlarına sert ve acımasızca: ‘Ulan gavur, kurşun para ediyor! Bununla başka bir imansızı öldürürüz.'… İlkin yola çıktıkları zaman binlerce olan o insanların ancak yarısı belki de yarıdan azı istikametlerine ‘askeri toplama kamplarına’ ulaşabilmişlerdi.

Ulaştıkları kampta onlar için hiç bir umut yoktu ve anlamışlardı ki yolculuklarının başında ölenler, en son durakları olan Sıvasın askeri toplama kamplarına ulaşanlardan daha kısmetli sayılacaklardı. “Perişan halde bulunan beş bin insan ancak elli dekarlık bir alanın içinde sıkıştırılmışlardı. Şartlar tahmin edilmesi kadar adi,insanlık dışıydı ve alan hayvanlara ahır bile olamazdı. Ne lüzumlu ihtiyaçları, ne bakımları için, hiçbir şeye özen göstermemişlerdi. Bundan böyle o yer, aralarında aile   babası, zengin,tüccar, küçük veya büyük esnaf, bankacı veya borsacı, din adamı veya aydın, doktor veya avukat, öğretmen veya profesör olan o insanların ikamet yeri sayılacaktı.”

Kampta geçirdikleri o günler süresinde koşulların kötülüğü nedeniyle taşıdıkları binlerce bit ve içtikleri pis sular dolayısıyla o günler için iki büyük felaket sayılan deri ve bağırsak tifüsü aynı zamanda kendini göstererek, bu bahtsız insanların sırtına ayrı bir zulüm olara biner. Ölenler “Yanlarına onlar için ağlayacak hiç kimse bulunmaksızın, hiçbir dua okunmaksızın ve hiçbir cenaze işlemi yapılmaksızın onları at arabasının üstüne yükleyip, gömmeleri için askeri kampının dışında bulunan uzak bir yere götürüyorlardı.” Arkada kalanların acılarını omuzlamaktan başka çareleri yoktur:

“Geride kalanlar da perişan durumda, yüzleri görünemeyecek kadar korkunç, gündüzün ortaya çıkan, yere sağlam basmayan, yavaş hareket ederek gezinen canlı hayaletler ve sendelenen, sallanan akord edilmiş garip oyuncaklar gibiydiler. Açlıktan ve yorgunluktan çökmüş bir halde bulunmalarına rağmen güya yaşama hissini duymaları için ayakta durmaya ısrarla devam ediyorlardı.”

Kilaman, kamplardan söz ederken, “O yer [kamplar] Dante'nin tasvir ettiği Cehennemden bile beter bir Cehennem ve canlı insanların bir mezarı gibiydi.” Der. Bu sözlerle tasvir ettiği bu kampları, Hitler’in ölüm kamplarından “Dachau'nun Anadoludaki tipik öncü örneği” olarak niteler.

Sürgün edilen kadın ve çocukların yaşamı da farklı değildir. Sürgün alayından bahsederken, kullandığı kelimeler korkunçtur:

“O alayın nasıl geçtiğini hiç kimsenin anlatmaya gücü yeterli değil! Hiç kimse orada yaşananları hayal bile edemez! Ancak çok usta bir yazarın kalemi o sahneleri canlandırabilir! Kim o saatlerde yaşanan trajik olayları kaleme alırken eli titremeyecek kadar güçlü olabilir ki!.. Kim, kalbi sızlamadan ve onca acıdan yılmadan her şeyi anlatabilecek kadar güçlü bir iradeye sahip olabilir! Anlatılacak o kadar çok şeyler var ki: Yılların yükü altında ezilen güçsüz yaşlı erkekler ayaklarını sürükleyerek çocuklarının arkasından gidiyorlardı!”

Çektikleri acılar ve çileler karşısında neredeyse insanlıktan çıkarlar: “Onları bu halde görenler onların da bir zamanlar insan olduklarını inanmaları için bin şahit gerekliydi! Kemikleri sayılan, güneşten benizleri yanmış, yıkanmamış, pislik içinde, traşsız, saç sakalları birbirlerine karışarak göbeklerine kadar uzanan insanlardı...”

Savaş biter ancak bu kez onları bir başka sürgün beklemektedir. Kilaman’ın vatanından, Anadolu’dan, dedelerinin kadim topraklarından kovulma günü gelmiştir. “Sayısız zorluklara göğüs germiş olan o insan sürüsü nihayet ferahlayarak, büyük bir coşkuyla gemiye bindi ve gemi denize açılır açılmaz ,onlar için o anda yeniden doğan hayatları için hayaller kurmaya ve geleceği planlamaya başladılar.” Karmakarışık duygular içindeydiler. Acıları dinmişti. Yeni vatanlarına doğru yönelmekteydiler, buna sevinmeleri mi, yoksa doğup büyüdükleri toprakları terkettikleri için ağlamaları mı gerekiyordu? Artık,hiç bir şey için emin değillerdi!

Yeni vatanda onları zorluklar beklemektedir:

“Geminin limana ihtiyaçlarının donatımı ve sürgündeki kişilerden bazılarını karaya çıkarmak için limana yanaştığında, kendi soydaşlarının ve din kardeşlerinin sert tepkilerini ve onları küçümsediklerini görerek bu vatanı artık hayal ettiklerinden pek farklı bir şekilde tanıyorlardı. Yanaştıkları limanlarda hiç kimse onları kabul etmiyordu, bu yüzden çürük mallarmış gibi, onları gemiyle bir limandan öteki limana dolaştırıyorlardı.Tüm bu zorluklara ilaveten hastalıklar da birbiri ardından onları rahatsız etmeye başlamışlardı. Barsak tifüsü ve üstlerindeki milyonlarca bitin onlara yarattığı deri tifüsü yüzünden bir çok kişi de hayatını yitirmişti… Hayatta kalanlar da, karaya çıkacakları zaman rıhtımlarda toplanan kızgın ve onlara düşman yerli halk ''günahkar ve cüzzamlı'' olduklarını ileri sürerek adi protesto gösterileriyle onları her sefer geri çeviriyorlardı, böylece ''Kerkira'' limanından ''Kefalonya'' limanına doğru onları boşu boşuna gezdirdikten sonra tekrar Pire limanına geri gönderiyorlardı.”

Zorlukla karaya ayak basıp bir yere yerleşebildiklerinde de onları yeni yeni zorluklar beklemektedir. “Çoğu kez onları, işledikleri toprakları ellerinden almaya gelen davetsiz misafir   gibi gören ve kendilerine düşmanca davranan çevredeki yerli halkın arasında kanlı çatışmalar oluyordu.” Kahramanımız bu zorlukları da göğüsleyerek yeni vatanında kök saldığını düşündüğünde, İkinci Şavaşla birlikte Kilaman’ı yeni zorluklar beklemektedir.

İkinci savaş sırasında yeni vatanlarında onları bir başka felaketi göğüslemek zorunda kalacaklardır. Ki da birincisinden aşağı değildir. Yeni vatan önce İtalyanlar, onlar başaramadıklarında da ardından Naziler tarafından işgal edilir. Yeni vatanla birlikte Kilaman’ın komşuları çok zor durumdadır. İnsanlar işgal sırasında tarif edilemez derecede acıların pençesine düşerler. Kahramanımız Kilaman 1942-1943 yılları arasında geçen o zor dönemde bir çok zorluklarla mücadele etmeye mecbur kalırken, eski günlerini, eski acılarını Sivas askeri kampında geçirdiği zor günleri anımsar:

“Onlarla karşılaştığı zaman içi kan ağlıyordu, çünkü onların şahsında Sivas askeri kampında rastladığı insanların feci yüzünü bir kez daha görüyordu ve çevresinde o zaman olduğu gibi üstlerindeki eski elbiselerden, açlıktan yüzleri içeri girmiş fakat hala parlayan gözlerinden asil oldukları belli olan erkek ve kadınları, hünerli, çalışkan, asil ve nazik insanları, düşkün zenginleri gördüğü için kendine hakim olamıyordu ve gözleri yaşarıyordu.”

 

---

[1] Lazaros K. Aşıkoğlu, Kilaman, Anadolu’dan Gelen Bir Rum’un Anıları, Çev. Evdokia Veriopulu, Belge Uluslar arası Yayıncılık, 2009.

Sosyalizm: Esasa, Ufka ve Bugüne Dair

Ahmet İnsel Sosyalizm idealinin ortaya çıkışının üzerinden daha iki yüzyıl geçmedi. İnsanlık tarihi açısından çok kısa ama kapsamlı bir değerlendirme yapacak kadar uzun bir süre bu. 19. yüzyıl sosyalistleriyle bugün hâlâ birçok sorunumuz ortak. Kapitalist bir sistemin yarattığı sorunlar bunlar. Buna karşılık yüz veya yüz elli yıl önceki sosyalistlerle aramızda önemli bir fark var: Biz sosyalizm idealini taşıyarak iktidar olmuş, devrim gerçekleştirmiş ülkelerde ortaya çıkan sonuçları biliyoruz. Ütopyanın belli koşullarda hayata geçmiş halini değerlendirme olanağına sahibiz. Ne yapmamak gerektiğini de artık gayet iyi biliyoruz. Bu kitapta Ahmet İnsel ile onbeş yıla yayılan bir zamanda sol siyaset ve sosyalist düşün üzerine yapılmış olan, bir kısmı ilk kez yayımlanan söyleşiler yer alıyor. Sosyalist değerlerin tanımlanmasından çalışanların eşitlik ve özgürlük taleplerinin yeni toplumsal koşullarda kendini farklı biçimlerde ifade etmesine uzanan geniş bir perspektiften sosyalist ütopyanın dünü, bugünü ve geleceği ele alınıyor. Özgürlük ve eşitliğin birbirlerini tamamladığı bir sosyalizmin yeniden tasarlanması çağrısı dile getiriliyor.